Tak jednostajne! stoi chlop przy chlopie,
     Jako rzad koni zujacych przy zlobie,
     Jak klosy w jednym uwiazane snopie,
     Jako zielone na polu konopie,
     Jak wiersze ksiazki, jak skiby zagonow,
     Jak petersburskich rozmowy salonow.
     Tyle dostrzeglem, ze jedni z Moskalow,
     Wyzsi od drugich na piec lub szesc calow,
     Mieli na czapkach mosiezne litery
     Jakby lysinki - to grenadyjery;
     I bylo takich trzy zgraje wasalow.
     Za nimi nizsi stali w mnogich rzedach,
     Jak pod lisciami ogorki na grzedach.
     Zeby rozroznic pulki w tej piechocie,
     Trzeba miec bystry wzrok naturalisty,
     Ktory przeglada wykopane w blocie
     I gatunkuje, i nazywa glisty.

     Zagrzmialy traby - to konne orszaki,
     I rozmaitsze, ulanow, huzarow,
     Dragonow: czapki, kirysy, kolpaki -
     Myslalbys, ze tu kapelusznik jaki
     Rozlozyl sklady swych roznych towarow;
     W koncu pulk wjechal: chlopy gdyby hlaki,
     Okute miedzia jak rzed samowarow,
     A spodem pyski konskie jako haki.
     Pulki w tak roznych ubiorach i broniach
     Najlepiej bedzie rozroznic po koniach;
     Bo tak i nowa taktyka doradza,
     I z obyczajem ruskim to sie zgadza.

     Napisal wielki jeneral Zomini,
     Ze kon, nie czlowiek, dobra jazde czyni;
     Dawno juz o tym wiedzieli Rusini:
     Bo za dobrego konia gwardyjaka
     Zakupisz u nich dobrych trzech zolnierzy.
     Oficerskiego cena jest czworaka,
     I za takiego konia dac nalezy
     Lutniste, skoczka albo tez pisarza,
     A w czasach drogich nawet i kucharza.
     Skarbowe chude, poderwane klacze,
     Nawet te, ktore woza lazarety,
     Jesli je stawia w faraona gracze,
     Licza sie zawsze: klacz za dwie kobiety.

     Wrocmy do pulkow. - Pierwszy wjechal kary,
     Drugi tez kary, lecz anglizowany,
     Dwa bylo gniade, a piaty bulany,
     Siodmy znow gniady, osmy jak mysz szary,
     Dziewiaty rosly, dziesiaty mierzyna,
     A potem znowu kary bez ogona,
     U dwunastego na czole lysina,
     A zas ostatni wygladal jak wrona.

     Harmat wjechalo czterdziesci i osim,
     Jaszczykow wiecej nizli drugie tyle;
     Wszystkiego dwiescie, jak po wierzchu wnosim:
     Bo zeby dobrze zliczyc w jedne chwile
     Srod mnostwa koni i ludzi motlochu,
     Trzeba miec oko twe, Napoleonie,
     Lub twoje, ruski intendencie prochu -
     Ty, nie zwazajac na ludzi i konie,
     Jaszczykow patrzysz, wnet liczbe ich zgadles,
     Wiesz, ile w kazdym ladunkow ukradles.

     Juz plac okryly zielone mundury,
     Jak trawy, w ktore ubiera sie laka,
     Gdzieniegdzie tylko wznosi sie do gory
     Jaszczyk podobny do blotnego baka
     Lub polnej pluskwy z zielonawym grzbietem,
     A przy nim dzialo ze swoim lawetem
     Usiadlo na ksztalt czarnego pajaka.

     Kazdy ten pajak ma nog przednich cztery
     I cztery tylnych: zowia sie te nogi
     Kanonijery i bombardyjery.
     Jezeli siedzi spokojnie srod drogi,
     Noga sie kazda gdzies daleko rucha;
     Myslisz, ze calkiem oddzielne od brzucha,
     I brzuch jak balon w powietrzu ulata.
     Lecz skoro cicha, drzemiaca harmata
     Nagle sie zbudzi rozkazem wyzwana,
     Jak tarantula, gdy jej kto w nos dmuchnie
     Wnet sciagnie nogi/ podchyla kolana
     I nim sie nadmie, nim jady wybuchnie,
     Zrazu przednimi kanonij erami
     Okolo pyska dlugo, szybko wije
     Jak mucha, co sie w arszeniku splami,
     Siadlszy swoj czarny pyszczek dlugo myje;
     Potem dwie przednie nogi w tyl wywroci,
     Tylnymi kreci/ potem kiwa zadem,
     Nareszcie wszystkie nogi w bok rozrzuci,
     Chwile spoczywa, w koncu buchnie jadem.

     Pulki stanely - patrza - car, car jedzie,
     Tuz kilku starych, konnych admiralow,
     Tlum adiutantow i cma jeneralow
     Z tylu i z przodu, a car sam na przedzie.
     Orszak dziwacznie pstry i cetkowany,
     Jak arlekiny: pelno na nich wstazek,
     Kluczykow, cyfer, portrecikow, sprzazek,
     Ten sino, tamten zolto przepasany,
     Na kazdym gwiazdek, kolek i krzyzykow
     Z przodu i z tylu wiecej niz guzikow.

     Swieca sie wszyscy, lecz nie swiatlem wlasnem,
     Promienie na nich ida z oczu panskich;
     Kazdy jeneral jest robaczkiem jasnym,
     Co blyszczy pieknie w nocach swietojanskich;
     Lecz skoro przejdzie wiosna carskiej laski,
     Nedzne robaczki traca swoje blaski:
     Zyja, do cudzych krajow nie ucieka,
     Ale nikt nie wie, gdzie sie w blocie wleka.
     Jeneral w ogien smialym idzie krokiem,
     Kula go trafi, car sie don usmiechnie;
     Lecz gdy car strzeli nielaskawym okiem,
     Jeneral bladnie, slabnie, czesto - zdechnie.

     Srod dworzan predzej znalazlbys stoikow,
     Wspaniale dusze - choc gniew cara czuja,
     Ani sie zarzna, ani zachoruja;
     Wyjada na wies do swych palacykow
     I pisza stamtad: ten do szambelana,
     Ow do metresy, ow do damy dworu,
     Liberalniejsi pisza do furmana.
     I znowu z wolna wroca do faworu. -
     Tak z domu oknem zrucony pies zdycha,
     Kot miauknie tylko, lecz stanie na nogi
     I znowu szuka do powrotu drogi,
     I jakas dziura znowu wnidzie z cicha;
     Nim stoik w sluzbe wroci tryumfalnie,
     Na wsi rozprawia cicho - liberalnie.

     Car byl w mundurze zielonym, z kolnierzem
     Zlotym. Car nigdy nie zruca mundura;
     Mundur wojskowy jest to carska skora,
     Car rosnie, zyje i - gnije zolnierzem.

     Ledwie z kolebki dziecko wyjdzie carskie,
     Zaraz do tronu zrodzony paniczyk
     Ma za stroj kurtki kozackie, huzarskie,
     A za zabawke szabelke i - biczyk.
     Sylabizujac szabelka wywija
     I nia wskazuje na ksiazce litery;
     Kiedy go tanczyc ucza guwernery,
     Biezy kiem takty muzyki wybija.
     Doroslszy, cala jest jego zabawa
     Zbierac zolnierzy do swojej komnaty,
     Komenderowac na lewo, na prawo,
     I wprawiac pulki w musztre - i pod baty.

     Tak sie car kazdy do tronu sposobil,
     Stad ich Europa boi sie i chwali;
     Slusznie z Krasickim starzy powiadali:
     "Madry przegadal, ale glupi pobil".
     Piotra Wielkiego niechaj pamiec zyje,
     Pierwszy on odkryl te Caropedyje.
     Piotr wskazal carom do wielkosci droge;
     Widzial on madre Europy narody
     I rzekl: "Rosyje zeuropejczyc moge,
     Obetne suknie i ogole brody".
     Rzekl - i wnet poly bojarow, kniazikow
     Scieto jak szpaler francuskiego sadu;
     Rzekl - i wnet brody kupcow i muzykow
     Sypia sie chmura jak liscie od gradu.
     Piotr zaprowadzil bebny i bagnety,
     Postawil turmy, urzadzil kadety,
     Kazal na dworze tanczyc menuety
     I do towarzystw gwaltem wwiodl kobiety;
     I na granicach poosadzal straze,
     I lancuchami pozamykal porty,
     Utworzyl senat, szpiegi, dygnitarze,
     Odkupy wodek, czyny i paszporty;
     Ogolil, umyl i ustroil chlopa,
     Dal mu bron w rece, kieszen narublowal
     I zadziwiona krzyknela Europa:
     "Car Piotr Rosyja ucywilizowal".
     Zostalo tylko dla nastepnych carow
     Przylewac klamstwa w brudne gabinety,
     Przysylac w pomoc despotom bagnety,
     Wyprawic kilka rzezi i pozarow;
     Zagrabiac cudze dokola dzierzawy,
     Skradac poddanych, placic cudzoziemcow,
     By zyskac oklask Francuzow i Niemcow,
     Ujsc za rzad silny, madry i laskawy.

     Niemcy, Francuzi, zaczekajcie nieco!
     Bo gdy wam w uszy zabrzmi huk ukazow,
     Gdy knutow grady na karki wam zleca,
     Gdy was pozary waszych miast oswieca,
     A wam natenczas zabraknie wyrazow;
     Gdy car rozkaze ubostwiac i slawic
     Sybir, kibitki, ukazy i knuty -
     Chyba bedziecie cara piesnia bawic,
     Waryjowana na dzisiejsze nuty.

     Car jak kregielna kula miedzy szyki
     Wlecial i spytal o zdrowie gawiedzi;
     "Zdrowia ci zyczym", szepca wojownik!,
     Ich szepty byly jak mruk stu niedzwiedzi.
     Dal rozkaz - rozkaz wymknal sie przez zeby
     I wpadl jak pilka w usta komendanta,
     I potem gnany od geby do geby
     Na ostatniego upada szerzanta.
     Jeknely bronie, szczeknely palasze
     I wszystko bylo zmieszane w odmecie:
     Na linijowym kto widzial okrecie
     Ogromny kociol, w ktorym robia kasze,
     Kiedy wen woda z pompy jako z rzeczki
     Bucha, a w wode sypie majtkow rzesza
     Za jednym razem krup ze cztery beczki,
     Potem dziesiatkiem wiosel w kotle miesza;
     Kto zna francuska izbe deputatow,
     Wieksza i stokroc burzliwsza od kotla,
     Kiedy w nie projekt komisyja wmiotla
     I juz nadchodzi godzina debatow:
     Cala Europa, czujac z dawna glody,
     Mysli, ze dla niej tam warza swobody;
     Juz liberalizm z ust jako z pomp bucha;
     Ktos tam o wierze wspomnial na poczatku,
     Izba sie burzy, szumi i nie slucha;
     Ktos wspomnial wolnosc, lecz nie zrobil wrzatku,
     Ktos wreszcie wspomnial o krolow zamiarach,
     O biednych ludach, o despotach, carach,
     Izba znudzona krzyczy: "Do porzadku!"
     Az tu minister skarbu, jakby z dragiem,
     Wbiega z ogromnym budzetu wyciagiem,
     Zaczyna mieszac mowa o procentach,
     O clach, oplatach, stemplach, remanentach;
     Izba wre, huczy i kipi, i pryska,
     I szumowiny az pod niebo ciska;
     Ludy sie ciesza/ gabinety strasza,
     Az sie dowiedza wszyscy na ostatku,
     Ze byla mowa tylko - o podatku.

     Kto tedy widzial owy kociol z kasza
     Lub owa izbe - ten latwo zrozumie,
     Jaki gwar powstal" w tylu pulkow tlumie,
     Gdy rozkaz carski wlecial w srodek kupy.
     Wtem trzystu bebnow ozwaly sie huki,
     I jak lod Newy gdy prysnie na sztuki,
     Piechota w dlugie porznela sie slupy.
     Kolumny jedne za drugimi daza,
     Przed kazda beben i komendant wola;
     Car stal jak slonce, a pulki dokola
     Jako planety tocza sie i kraza.

     Wtem car wypuscil stado adiutantow,
     Jak wroble z klatki albo psy ze smyczy;
     Kazdy z nich leci, jak szalony krzyczy,
     Wrzask jeneralow, majorow, szerzantow,
     Huk tarabanow, piski muzykantow -
     Nagle piechota, jak lina kotwicy
     Z klebow rozwita, wyciaga sie sznurem;
     Sciany idacej pulkami konnicy
     Lacza sie, wiaza, jednym staja murem.

     Jakie zas dalej byly tam obroty,
     Jak jazda racza i niezwyciezona
     Leciala obses na karki piechoty:
     Jak kundlow psiarnia traba poduszczona
     Na zwiazanego niedzwiedzia uderza,
     Widzac, ze w kluby ujeto pysk zwierza -
     Jak sie piechota kupi, sciska, kurczy,
     Nadstawia bronie jako igly jeza,
     Ktory poczuje, ze pies nad nim burczy;
     Jak wreszcie jazda w ostatnim poskoku
     Targniona smycza powsciagnela kroku;
     I jak harmaty w przod i w tyl ciagano,
     Jak po francusku, po rusku lajano,
     Jak w areszt brano, po karkach trzepano,
     Jak tam marzniono i z koni spadano,
     I jak carowi w koncu winszowano -
     Czuje te wielkosc, bogactwo przedmiotu!
     Gdybym mogl opiac, wslawilbym me imie,
     Lecz muza moja jak bomba w pol lotu
     Spada i gasnie w prozaicznym rymie,
     I srod glownego manewrow obrotu,
     Jak Homer w walce bogow - ja - ach, drzymie.

     Juz przerobiono wojskiem wszystkie ruchy,
     O ktorych tylko car czytal lub slyszal;
     Srod zgrai widzow juz sie gwar uciszal,
     Juz i sukmany, delije, kozuchy,
     Co sie czernily gesto wkolo placu,
     Rozpelzaly sie kazda w swoje strone,
     I wszystko bylo zmarzle i znudzone -
     Juz zastawiano sniadanie w palacu.

     Ambasadory zagranicznych rzadow,
     Ktorzy pomimo i mrozu, i nudy,
     Dla laski carskiej nie chybia przegladow
     I co dzien krzycza: "o dziwy! o cudy!"
     Juz powtorzyli raz tysiaczny drugi
     Z nowym zapalem dawne komplementy:
     Ze car jest taktyk w planach niepojety,
     Ze wielkich wodzow ma na swe uslugi,
     Ze kto nie widzial, nigdy nie uwierzy,
     Jaki tu zapal i mestwo zolnierzy.
     Na koniec byla rozmowa skonczona
     Zwyczajnym smiechem z glupstw Napoleona;
     I na zegarek juz kazdy spozieral,
     Bojac sie dalszych galopow i klusow;
     Bo mroz dociskal dwudziestu gradusow,
     Dusila nuda i glod juz doskwieral.

     Lecz car stal jeszcze i dawal rozkazy;
     Swe pulki siwe, kare i bulane
     Puszcza, wstrzymuje po dwadziescie razy;
     Znowu piechote przedluza jak sciane,
     Znowu ja sciska w czworobok zawarty
     I znowu na ksztalt wachlarza roztacza.
     Jak stary szuler, choc juz nie ma gracza,
     Miesza i zbiera, i znow miesza karty;
     Choc towarzystwo samego zostawi,
     On sie sam z soba kartami zabawi.

     Az sam sie znudzil, konia nagle zwrocil
     I w jeneralow ukryl sie natloku;
     Wojsko tak stalo, jak je car porzucil,
     I dlugo z miejsca nie ruszylo kroku.
     Az traby, bebny daly znak nareszcie:
     Jazda, piechota, dlugich kolumn dwiescie
     Plyna i tona w glebi ulic miejskich -
     Jakze zmienione, niepodobne wcale
     Do owych bystrych potokow alpejskich,
     Co ryczac metne wala sie po skale,
     Az w jezior jasnym spotkaja sie lonie
     I tam odpoczna, i oczyszcza wody,
     A potem z lekka nowymi wychody
     Blyskaja, toczac szmaragdowe tonie. -
     Tu pulki weszly czerstwe, czyste, biale;
     Wyszly zziajane i oblane potem,
     Roztopionymi sniegi poczerniale,
     Brudne spod lodu wydeptanym blotem.
     Wszyscy odeszli: widze i aktory.
     Na placu pustym, samotnym zostalo
     Dwadziescie trupow: ten ubrany bialo,
     Zolnierz od jazdy; tamtego ubiory
     Nie zgadniesz jakie, tak do sniegu wbity
     I stratowany konskimi kopyty.
     Ci zmarzli, stojac przed frontem jak slupy,
     Wskazujac pulkom droge i cel biegu;
     Ten sie zmyliwszy w piechoty szeregu
     Dostal w leb kolba i padl miedzy trupy.

     Biora ich z ziemi policejskie slugi
     I niosa chowac; martwych, rannych spolem -
     Jeden mial zebra zlamane, a drugi
     Byl wpol harmatnym przejechany kolem;
     Wnetrznosci ze krwia wypadly mu z brzucha,
     Trzykroc okropnie spod harmaty krzyknal,
     Lecz major wola: "Milcz, bo car nas slucha";
     Zolnierz tak sluchac majora przywyknal,
     Ze zeby zacial; nakryto co zywo
     Rannego plaszczem, bo gdy car przypadkiem
     Z rana jest takiej naglej smierci swiadkiem
     I widzi na czczo skrwawione miesiwo -
     Dworzanie czuja w nim zmiane humoru,
     Zly, opryskliwy powraca do dworu,
     Tam go czekaja z sniadaniem nakrylem,
     A jesc nie moze miesa z apetytem.

     Ostatni ranny wszystkich bardzo zdziwil:
     Grozono, bito, prozna grozba, kara,
     Jeneralowi nawet sie sprzeciwil,
     I jeczal glosno - klal samego cara.
     Ludzie niezwyklym przerazeni krzykiem
     Zbiegli sie nad tym parad meczennikiem.

     Mowia, ze jechal z dowodcy rozkazem,
     Wtem kon mu stanal jak gdyby zaklety,
     A z tylu wlecial caly szwadron razem;
     Zlamano konia, i zolnierz zepchniety
     Lezal pod jazda plynaca korytem;
     Ale od ludzi litosciwsze konie:
     Skakal przez niego szwadron po szwadronie,
     Jeden kon tylko trafil wen kopytem
     I zlamal ramie; kosc na wpol rozpadla
     Przedarla mundur i ostrzem sterczala
     Z zielonej sukni, strasznie, trupio biala,
     I twarz zolnierza rownie jak kosc zbladla;
     Lecz sil nie stracil: wznosil druga reke
     To ku niebiosom, to widzow gromady
     Zdawal sie wzywac i mimo swa meke
     Dawal im glosno, dlugo jakies rady.
     Jakie? nikt nie wie, nie mowia przed nikim.
     Bojac sie szpiegow sluchacze uciekli
     I tyle tylko pytajacym rzekli,
     Ze ranny mowil zlym ruskim jezykiem;
     Kiedy niekiedy slychac bylo w gwarze:
     "Car, cara, caru" - cos mowil o carze.

     Chodzily wiesci, ze zolnierz zdeptany
     Byl mlodym chlopcem, rekrutem, Litwinem,
     Wielkiego rodu, ksiecia, grata synem;
     Ze ze szkol gwaltem w rekruty oddany,
     I ze dowodzca, nie lubiac Polaka,
     Dal mu umyslnie dzikiego rumaka,
     Mowiac: "Niech skreci szyje Lach sobaka".

     Kto byl, nie wiedza, i po tym zdarzeniu
     Nikt nie poslyszal o jego imieniu;
     Ach! kiedys tego imienia, o carze,
     Beda szukali po twoim sumnieniu.
     Diabel je posrod tysiacow ukaze,
     Ktores ty w minach podziemnych osadzil,
     Wrzucil pod konie, myslac, zes je zgladzil.

     Nazajutrz z dala za placem slyszano
     Psa gluche wycie - czerni sie cos w sniegu;
     Przybiegli ludzie, trupa wygrzebano;
     On po paradzie zostal na noclegu.
     Trup na pol chlopski, na poly wojskowy,
     Z glowa strzyzona, ale z broda dluga,
     Mial czapke z futrem i plaszcz mundurowy,
     I byl zapewne oficerskim sluga.
     Siedzial na wielkim futrze swego pana,
     Tu zostawiony, tu rozkazu czekal,
     I zmarzl, i sniegu juz mial za kolana.
     Tu go pies wierny znalazl i oszczekal. -
     Zmarznal, a w futro nie okryl sie cieple;
     Jedna zrenica sniegiem zasypana,
     Lecz drugie oko otwarte, choc skrzeple,
     Na plac obrocil: czekal stamtad pana!

     Pan kazal siedziec i sluga usiadzie,
     Kazal nie ruszac z miejsca, on nie ruszy,
     I nie powstanie - az na strasznym sadzie;
     I dotad wierny panu, choc bez duszy,
     Bo dotad reka trzyma panska szube
     Pilnujac, zeby jej nie ukradziono;
     Druga chcial reke ogrzac, ukryc w lono,
     Lecz juz nie weszly pod plaszcz palce grube.

     I pan go dotad nie szukal, nie pytal!
     Czy malo dbaly, czy nadto ostrozny -
     Zgaduja, ze to oficer podrozny;
     Ze do stolicy niedawno zawital,
     Nie z powinnosci chodzil na parady,
     Lecz by pokazac swieze epolety -
     Moze z przegladow poszedl na obiady,
     Moze na niego mrugnely kobiety,
     Moze gdzie wstapil do kolegi gracza
     I nad kartami - zapomnial brodacza;
     Moze sie wyrzekl i futra, i slugi,
     By nie rozglosic, ze mial szube z soba;
     Ze nie mogl zimna wytrzymac jak drugi,
     Gdy je car carska wytrzymal osoba;
     Boby mowiono: jezdzi nieformalnie
     Na przeglad z szuba! - mysli liberalnie.

     O biedny chlopie! heroizm, smierc taka,
     Jest psu zasluga, czlowiekowi grzechem.
     Jak cie nagrodza? pan powie z usmiechem,
     Zes byl do zgonu wierny - jak sobaka.
     O biedny chlopie! za coz mi lza plynie
     I serce bije, myslac o twym czynie:
     Ach, zal mi ciebie, biedny Slowianinie! -
     Biedny narodzie! zal mi twojej doli,
     Jeden znasz tylko heroizm - niewoli.

     DZIEN PRZED POWODZIA PETERSBURSKA 1824
     OLESZKIEWICZ

     Gdy sie najtezszym mrozem niebo zarzy,
     Nagle zsinialo, plamami czernieje,
     Podobne zmarzlej nieboszczyka twarzy,
     Ktora sie w izbie przed piecem rozgrzeje,
     Ale nabrawszy ciepla, a nie zycia,
     Zamiast oddechu zionie para gnicia.
     Wiatr zawial cieply. - Owe slupy dymow,
     Ow gmach powietrzny jak miasto olbrzymow,
     Niknac pod niebem jak czarow widziadlo,
     Runelo w gruzy i na ziemie spadlo:
     I dym rzekami po ulicach plynal,
     Zmieszany z para ciepla i wilgotna;
     Snieg zaczal topniec - i nim wieczor minal,
     Oblewal bruki rzeka Stygu blotna.
     Sanki uciekly, kocze i landary
     Zerwano z plozow; grzmia po bruku kola;
     Lecz posrod mroku i dymu, i pary
     Oko pojazdow rozroznic nie zdola;
     Widac je tylko po latarek blyskach,
     Jako plomyki bledne na bagniskach.

     Szli owi mlodzi podrozni nad brzegiem
     Ogromnej Newy; lubia isc o zmroku,
     Bo czynownikow unikna widoku
     I w pustym miejscu nie zejda sie z szpiegiem.
     Szli obcym z soba gadajac jezykiem;
     Czasem piesn jakas obca z cicha nuca,
     Czasami stana i oczy obroca,
     Czy kto nie slucha? - nie zeszli sie z nikim.
     Nucac bladzili nad Newy korytem,
     Ktore sie ciagnie jak alpejska sciana,
     Az sie wstrzymali, gdzie miedzy granitem
     Ku rzece droga spada wyrab